Dr hab. inż. Paweł K. Bereś
Pof. nadzw. Instytut Ochrony Roślin – PIB, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie
W działalności rolniczej bardzo dużą rolę odgrywa produkcja roślinna, w tym uprawa tzw. roślin rolniczych – kukurydzy, zbóż czy rzepaku. Mają one bardzo duże znaczenie gospodarcze dla Polski, co odzwierciedla choćby areał ich zasiewów wynoszący około lub ponad milion hektarów. Głównym celem wszystkich rolników jest uzyskiwanie najwyższych plonów o jak najlepszych parametrach jakościowych, wolnych od obecności naturalnych trucizn (mikotoksyn), pozostałości środków ochrony roślin oraz innych zanieczyszczeń, mogących przeniknąć do półproduktów lub produktu końcowego. Producentom roślin nie jest łatwo prowadzić swoją działalność, gdyż obok nieprzewidywalnych warunków pogodowych, ich plonom zagrażają organizmy szkodliwe – agrofagi (chwasty, choroby i szkodniki). Jeżeli występują licznie mogą spowodować poważne straty w wysokości plonów, w tym znacząco pogorszyć ich jakość. Aby temu zaradzić prowadzi się działania ochrony roślin.
W celu zracjonalizowania stosowania chemicznych środków ochrony roślin, kładzie się duży nacisk na przeprowadzanie zabiegów w optymalnych terminach zwalczania danego gatunku szkodliwego. Aby ustalić odpowiedni moment zastosowania walki chemicznej, rolnicy są zobligowani do prowadzenia bardzo dokładnego monitoringu swoich upraw na obecność agrofagów, który powinien być wykonywany od momentu siewów, aż po zbiór plonu. Celem takiego monitoringu jest szybkie wykrycie i rozpoznania zagrożenia, a następnie odpowiednie zareagowanie, adekwatne do poziomu zagrożenia i dostępnych dla gatunku metod ochrony roślin. Aby monitoring odegrał swoją rolę musi być systematycznie wykonywany (1-2 razy w miesiącu), a w przypadku niektórych organizmów wymaga wręcz codziennych obserwacji przez pewien okres czasu.
Sposoby monitoringu:
W prowadzonym monitoringu podstawą jest wzrok, dzięki któremu możemy dostrzec większość organizmów szkodliwych i uszkodzeń na nadziemnych oraz podziemnych częściach roślin. Przy obecności mikroorganizmów, pobiera się próbki porażonych roślin i wysyła do analizy laboratoryjnej, podczas której rozpoznaje się sprawcę. Obok bezpośrednich obserwacji roślin na obecność agrofagów wspomaganych narzędziami do pobierania materiału roślinnego do analiz, rolnicy mogą zastosować choćby czerpaki entomologiczne, które pozwalają wykryć na liściach lub pod nimi ukrywające się szkodniki.
Do monitorowania niektórych szkodliwych gatunków owadów można zastosować również specjalistyczne pułapki je wyłapujące. Jest ich wiele rodzajów, ale do najbardziej znanych zalicza się choćby pułapki Barber’a (odławiają gatunki naziemne np. łokasia garbatka), pułapki feromonowe (odławiają zwykle gatunki latające np. omacnicę prosowiankę, stonkę kukurydzianą, rolnice, śmietkę kapuścianą), pułapki świetlne (głównie do omacnicy prosowianki), czy też pułapki przynętowe (popularne przy monitorowaniu ślimaków).
Bardzo popularne, zwłaszcza na polach rzepaku jest wystawianie żółtych naczyń chwytnych do odławiania niektórych szkodników np. chowaczy. Metodę tą można także stosować w innych uprawach.
Coraz popularniejsze staje się wystawianie kolorowych tablic lepowych, których zadaniem jest poznanie jakie owady występują w łanie. Takie tablice są stosowane np. do określania liczebności wciornastków, czy też nalatujących mszyc.
Technik i narzędzi wykorzystywanych w monitoringu agrofagów jest wiele. Nie wszystkie można opisać w kilku słowach, zwłaszcza, że część z nich nie ma charakteru uniwersalnego i jest stosowana tylko w konkretnej uprawie. Trzeba jednak wskazać, że obok własnego monitoringu pojawu agrofagów i próby ustalenia potrzeby i terminu ich optymalnego zwalczania, rolnicy mogą swoje obserwacje odnosić do profesjonalnie prowadzonych systemów sygnalizacyjnych np. przez jednostki państwowe. Największą tego typu bazą jest Platforma Sygnalizacji Agrofagów, którą prowadzą wspólnie instytuty badawcze, ośrodki doradztwa rolniczego, izby rolnicze itp., a całość koordynuje Instytut Ochrony Roślin – PIB.
